Masidi (tanga’) guminambar pongingitanan pogulu pinapawalad Bajet Sabah 2024.
KOTA KINABALU: Koporintaan Sabah pinapaatag bajet RM5.701 bilion montok 2024 miampai kolobi RM35.87 riong, montok 10 toun otuntud.
Montiri Kousinan, Datuk Seri Masidi Manjun minoboros, Bajet Sabah 2024 ki’uhu ‘Sabah Teguh, Rakyat Terbela’ (Sabah Ogirot, Mogigiyon Ogompi’) nokopokito ginumu’ asil di opuhu do toun tiso’ pikikiro soginumu’ RM5.737 bilion.
Pinapawalad Bajet 2024 id Lintuhun Undangan Pogun (DUN) Sabah di tadau baino’, Masidi minoboros, ikonomi Sabah modingkotonduli’ miampai nokoposurat kinomogoton kounsub ilo’ nopo id rontob 3.7 pihatus di toun 2022 piadangon di 1.5 pihatus di toun pogulu dilo’.
“Kinomogoton osonong diti do wookon nounsub di kinotondulionon kawagu tongo’ siktor ikonomi oponsol id Sabah,” ka disio.
Masidi minoboros, id timpu tulan Koiso’ gisom Kowalu’ 2023, Sabah nokoposurat piadangan pidagangan soginumu’ RM13 bilion nung pitopongon di RM24 bilion id timpu miagal di toun 2022 ilo’ nopo nga’ kinoingkurion soginumu’ 45.8 pihatus.
Ka disio, iti nounsub di kinoinsiribaon ginumu’ gatag pinoudar montok komoditi agayo pogun kosuul no petroleum mata’ (CO) om tumau sawit mata’ (CPO).
“Kinoingkurion gatang pinoudar CO nopo nga’ mantad di kinoinsiribaon ginumu’ poudaron soginumu’ 7.8 pihatus om kinoinsiribaon gatang pidagangan. Gatang pulampai CO id timpu dilo’ nokoinsiriba’ soginumu’ 24.5 pihatus ilo’ nopo nga’ USD80.59 sontuung nung piadangon di USD106.74 sontuung di 2022. Iti nokoowit gatang pinoudar CO Sabah nokolintuhun soginumu’ 21.1 pihatus.
“Kinorotuan gatang pinoudar CPO nopo nga’ mantad nodi kinolintuhunon gatang pidagangan. Gatang pulampai CPO nopo RM3,873.65 per tan metrik nung piadangon di RM5.,628.13 per tan metrik di timpu miagal toun 2022 ilo’ nopo kinoinsiribaon soginumu’ 31.18 pihatus. Kinoinsiribaon gatang CPO diti nokoowit kuminaa kinoingkurion gatang pinoudar soginumu’ 27.9 pihatus,” ka disio.
Naamot, gatang nudar nokosurat nokoinsaat kuminaa RM27.3 bilion mantad RM26.4 bilion id timpu di miagal d toun 2022 ilo’ nopo nga’ kinoinsawaton soginumu’ 3.4 pihatus.
Kinoinsawaton diti noowit di kinoingkawason gatang nudar babarang oponsol pogun miagal do injin om kogogonopan padsakaian, takanon om purikit nukad, pamalamou om sopiagal dilo’, ka di Masidi.
“Sundung ingkaa, otumbayaan oku do pogun Sabah kaanu monimporon waya’ kosunion osonong do toun diti hinombo do kotilombus osokodung di pomogunaan suang pogun di ogirot, kinoingkawason kopoopuan koporintaan om swasta nogi’ kinotondulion po’ompus tongo’ siktor ikonomi oponsol.
“Suai ko ilo’, kosuninon diti nounsub po nogi’ di kinogiroton pidagangan pakakaraja’ i okito maya’ koyuyuon kinoinsiribaon rontob aiso’ karaja’ ilo’ nopo nga’ 7.5 pihatus di suku koduo toun 2023 piadangon di rontob 8.6 pihatus id timpu miagal di toun 2022.
“Mantad kopoindalanan mogisusuai inggisaman kiwaya’ akawas montok papaparagat om monginsikap kotondulion ikonomi, otumbayaan oku miampai poinpuli’ dilo’ kosunion ikonomi pogun montok toun 2024 kotimporon osonong id rontob kikiro 4 pihatus.”
Masidi minoboros, gisom wulan Kosiam 2023, inflasi pogun Sabah nokosurat id rontob 1.8 pihatus ilo’ nopo nga’ osiriba’ tokuuri’ nung piadangon di rontob inflasi nasional ilo’ nopo nga’ 1.9 pihatus.
“Koporintaan Pogun tumilombus popoindalan mogisusuai inggisaman montok manamong koingkawason gatang barang om papaadang rontob inflasi id pogun diti mooi koponginkuri’ po do tonggungan om kahagakon kos balanja’ masi mogigiyon.”
Tuduan om Karalano’ Bajet 2023
Masidi minoboros, koburuon om kosunion ikonomi oponsol kopio montok mamajamin komogoton om kasasanangan pogun diti.
Mantad dilo’, ka disio, asil pogun kiguno kotilombus ogirot montok papasaga’ palan koburuon om kosunion pogun aanu mamalan miampai po’ompus mooi do koundaran om waya’ dilo’ opurimanan di koinsanai mogigiyon id pogun diti.
“Miampai minaganu kokiraan koinsawaton osonong ikonomi pogun do toun tiso’, kaanu tokou popoindalan mogisusuai inggisaman montok monumboyo’ kogugunoon mogigiyon lolobi no kogogonopan infrastruktur om kogogonopan ginumuan di lobi kosonong,” ka disio.
Kohondot dilo’, ka disio, Bajet 2024 pinosodia’ montok mamagampot rikoton tongo’ karalano’ pabalanjaan miagal posusuhut:
• Mongingkawas om papagaras kosunion tongo’ siktor oponsol ilo’ nopo nga’ pomutanaman om kojominan takanon, pomorunan om ponombuluyan;
• Papagaras ‘modal insan’ miampai monginggirot toilalaan, komilaan om ginawo mooi do pasanganu ginirot tinan di akawas;
• Monoibau pisuayan sosioikonomi om poposindak rontob koposion mogigiyon maya’ mogisusuai inggisaman i koowit kumaa kosongonuan poinpuli om piadangan;
• Popoburu’ kopogorisan montok monokodung koburuon ikonomi i kapaampai ‘infrastruktur’ om ‘infostruktur’ nogi’ kogogonopan ginumuan; om
• Papagaras ginoris, kopulokison nogi’ waya’ pomorintaan om sistem kapatahakan Koporintaan Pogun. Suai mantad dilo’, ka di Masidi, kopoindalanan katatapan pabalanjaan mogkikit, popoinsingubas karalano’ karaja’ kiwaya’ om kitonggungan kopoturundus pomorintaan Koporintaan Pogun kopiongoi di uhu Bajet 2024.