Haji Hajiji Haji Noor
KOTA KINABALU: Tonggungan Sabah kumaa pomogompian sandad posorili’ kotolibamban di inggisaman ponondulian gompi’ noopo, miagal pinokitanan maya’ pinamansaian Enakmen Kosimbanon Iklim om Tadbir Urus Karbon 2025, i nosili impohon ogirot kumaa timpu dumontol di lobi otomou om poinggompi’, ka di Boyoon Montiri, Datuk Seri Haji Hajiji Haji Noor.
Minoboros isio, undang-undang kisusuyan kahandaman dilo’ minonuridong Kounsol Tindakan Iklim Sabah sabaagi tinan momonsoi katatapan bobos akawas, montok papatantu’ kopotutan karbon kakal pasanganu koporintaan pogun.
Minonuridong po nogi ilo’ do Longkod Rojistor om Inventori Iklim montok miontong-ontong projik karbon nogi’ minongimbulai Dana Iklim Sabah montok monokodung inggisaman kopisudongan om kinasangalon kumaa kosimbanon iklim, ka disio.
“I bobos oponsol, enakmen diti kopongumolig kopotutan sanganu tana’ adat om mogigiyon ‘pribumi’, papatantu’ projik karbon id tana’ adat poindalanon mimpau pibarasan, kopurimanan mamantang om koundaran toinsanan.
“Iti no koyuon iklim di otopot – kaadangon, kopotonggoiyan om kinogiroton mamanau midabar,” ka disio ontok pinopoimagon Pitimungan Sompomogunan ‘Jantung Hijau Borneo: Memperkukuh Daya Tahan Iklim, Pomuliharaan dan Sumber Pendapatan Lestari’ id Longkod Konvensyen Sompomogunan Sabah (SICC) do hiti, di tadau baino’.

Norlijah minamaramit buuk KIPMAPS – kit kointalangan kumoinso’ Malaysia karait kohomopitan ginumuan id kaganaan kotolunan – i tinuridong miampai do Koupisan Kotolunan Sabah, WWF-Malaysia om Univositi Malaysia Sabah.
Boboroson disio binasa’ di Kumoduo Monunurat Koporintaan Pogun, Datuk Norlijah Danin.
Ka di Hajiji, koporintaan pogun minonimban nogi’ pipiro koundangan oponsol kaampai Ordinan Tanah Sabah, montok kopongokunan kopoopian karbon om popisarabak karaja’ iklim id sistem kopoindalanan pogun.
“Okunan do ogumu’ o kaantaban – mantad monuridong ginumu’ kotinanan om papatantu’ kopogirotankuasa’an, gisom no kumaa maganu dana om mongimbulai waya’ otopot id kinoiyonon.
“Nga’ otumbayan oku, mantad inggisaman pulitik di agaras, piuhupan mogigiyon miampai kopoindalanan di osonong, aiso’ kaantaban i amu’ otolibambanan. Mogiuhup, kaanu tokou mongolon iman-imanon sumili karaja’ om karaja’ kosili kosimbanon di po’ompus,” ka disio.
Pinosotol nogi’ disio do tonggungan Sabah kohondot inggisaman Jantung Borneo (Heart of Borneo – HoB) kakal ogirot om amu’ mipiduo.
“Gisom noondo, lobi 27 pihatus koiyonon tindal dati’ – kikiro duo riong hektar – pinoimagon sabaagi Watas Umoligan Poinponu’ (TPA). Tound iti, lumaang tokou lobi po kosodu’.
“Mamalan tokou montok popoimagon pomoruhang tolu pihatus po id siriba’ Seksyen 5A Enakmen Talun 1968, montok mogowit dati’ lobi kosomok kumaa rikoton 30 pihatus TPA.
“Laang oponsol diti kopokito angkab dati’ papatantu’ talun Sabah – i opuawang do biodiversiti om gatang karbon – kakal kosili tungkusan poinsandad montok sinakagon obontol,” ka disio.
Hajiji nga’ pinoposunud po nogi’ iso’ inggisaman kosimbanon bobos agayo pgoun ilo’ nopo Projik Sistem Takanon, Pomogunaan Tana’ om Ponondulian (FOLUR).
Sinokodung do Global Environment Facility (GEF) om pinoindalan do UNDP miampai kouhupan koporintaan pogun Sabah, proijk FOLUR kopuli do 2.38 riong hektar id 12 watas, kapanahak koundaran kumaa lobi 54,000 mogigiyon.
Minoboros isio, sondikoton do porjik dilo’ nopo nga’ montok papatantu’ siktor pomutanaman – kosuul no piasau sawit – aanu turidongon kopiongoi di pomogompian tonduli’ talun om ponondulian ekosistem.
Maya’ Projik FOLUR, Sabah momorikot montok popo’iliu lobi duo riong hektar id siriba’ ponguludan di ningkawasan, mononduli’ 150,000 hektar talun om mononduli’ kawagu 50,000 hektar tana’ pomutanaman amu’ nobuat, ka disio.
“Mongilag tokou nogi’ do atagakan 14,000 hektar talun i kiharo gatang ponondulian gompi’ akawas.
“Miampai poinpuli, inggisaman diti kaanu monogop lobi 10 riong tan karbon dioksida miadas (CO₂e) – iso’ kouhupan agayo kumaa sondikoton iklim Malaysia om kointalangan kopomuruanan Sabah id koponguludan landskap poinggompi’,” ka disio.
Hajiji minonongkounsikou nogi’ kumaa koporintaan Pisompuruan, kosuul no Komontirian Intodonon Sandad om Kopomogompian Sandad Posorili’, mantad sokodung po’ompus kumaa inggisaman HoB pointonod toun 2009 miampai ginumu’ kopoobian RM60 riong kumaa Sabah.
“Piuhupan diti kopokito kotumbayaan sopiagal do mongumolig sandad posorili’ okon i ko’ iso’ koinggoritan, nga’ iso’ tonggungan om kosiwatan,” ka disio.
Kohondot dilo’, minoboros i Hajiji do Koupisan Kotolunan Sabah pinopotoguang atag projik kosudong id siriba’ Palan Malaysia Ko-13 (RMK13), montok poposotol kawagu tonggungan koporintaan pogun kumaa ponguludan talun po’ompus om ginaras kinasangalon iklim.
“Mogindad tokou piuhupan di po’ompus miampai komontirian poinggompit id koponigampotan sondikoton diti,” ka disio.